چرا توپ طلا به «رودری» رسید؟

در 69 سال گذشته، یعنی از 1956 تا به امروز که این جایزه به "بهترین بازیکن سال" اهدا می‌شود، رودری تنها بازیکنی است که در پست هافبک دفاعی بازی کرده و توپ طلا را به دست آورده.

    عصر ایران؛ احمد فرتاش - اهدای توپ طلا به رودری، بمب خبری جهان فوتبال در 24 ساعت گذشته بوده. اهمیت این خبر تا حد زیادی در ناکامی وینیسیوس مهاجم رئال مادرید بود.

    تا دیروز ظهر تقریبا همۀ اهالی فوتبال مطمئن بودند که وینیسیوس جونیور مهاجم رئال مادرید برندۀ توپ طلا خواهد بود. حتی فهرستی در مطبوعات ورزشی به عنوان لیست لو رفتۀ توپ طلای 2024 منتشر شد که وینیسوس نفر اولش بود و رودری نفر دوم. اما دوشنبه شب، توپ طلا به رودری رسید.

    رئال مادرید و بارسلونا هر کدام تا به حال موفق شده‌اند 12 بار فاتح توپ طلا شوند. اگر وینیسیوس دیشب توپ طلا را می‌برد، رئال مادرید به تنهایی صدرنشین باشگاه‌های فوتبال دنیا از حیث کسب توپ طلا می‌شد. به همین دلیل وقتی دوشنبه ظهر مجلۀ فرانس فوتبال به وینیسیوس و سران باشگاه رئال اطلاع داد که توپ طلا به وینیسیوس اهدا نمی‌شود، رئال مادرید مراسم اهدای توپ طلا را تحریم کرد. یعنی نه وینیسیوس نه آنجلوتی سرمربی رئال نه فلورنتینور پرز مدیر باشگاه رئال مادرید و نه هیچ کس دیگری از این باشگاه در مراسم توپ طلا شرکت نکرد.

رودریگو ارناندس کاسکانته، مشهور به رودری، دیشب به عنوان چهارمین اسپانیایی در تاریخ فوتبال، توپ طلا را دریافت کرد. پیش از او در نخستین سال‌های اهدای توپ طلا، آلفردو دی‌ استفانو و لوئیس سوارز میرامونتیس از فوتبال اسپانیا به توپ طلا رسیده بودند. دی استفانو در سال‌های 1957 و 1959، لوئیس سوارز نیز در 1960.

دی استفانو اگرچه در اصل آرژانتینی بود ولی از 1956 برای تیم ملی اسپانیا بازی می‌کرد و آن دو توپ طلا را با ملیت اسپانیایی برد. هر چند که او به عنوان یکی از چند بازیکن برتر تاریخ فوتبال، انصافا هم پروردۀ فوتبال اسپانیا بود. او در 21 سالگی 6 بازی ملی برای تیم ملی آرژانتین انجام داد و در 23 سالگی هم 4 بار برای تیم ملی کلمبیا به میدان رفت و از 30 تا 35 سالگی (1956 تا 1961) برای تیم ملی اسپانیا بازی کرد و 23 گل برای این تیم زد و رکورد گلی ملی‌اش تا 1991 دست نخورده باقی ماند.

عجیب است، ولی از 1960 که لوئیس سوارز میرامونتیس توپ طلا را دریافت کرد، تا دوشنبه شب این هفته که رودری توپ طلا گرفت، هیچ بازیکنی از فوتبال اسپانیا موفق به کسب این جایزۀ مهم نشده بود. این ناکامی ملی در حالی رقم خورده که اسپانیا در یورو 2008 و یورو 2012 قهرمان اروپا شد و در سال 2010 نیز قهرمان جام جهانی.

   در دوران طلایی فوتبال اسپانیا، که پس از جام جهانی 2006 شروع شد و تقریبا تا امروز ادامه پیدا کرده، بازیکنانی چون اینیستا و ژاوی و کاسیاس می‌توانستند برندۀ توپ طلا باشند ولی از بخت بد، در سال‌هایی که این سه اسپانیایی فاتح جام جهانی و جام ملت‌های اروپا شدند، توپ طلا بین رونالدو و مسی دست به دست شد که دربارۀ دلایل این انحصار پیشتر در یادداشت دیگری توضیح داده‌ایم.

   رودری هم در مراسم دریافت توپ طلا به استحقاق کاسیاس و ژاوی و اینیستا برای دریافت این جایزه اشاره کرد و ضمنا با اطمینان گفت که لامین یامال 17 ساله هم در آینده این جایزه را به فهرست افتخارات فوتبال اسپانیا اضافه می‌کند.

او از موضع یک "فوتبالیست اسپانیایی" حرف زد و برخلاف رونالدو که وقتی می‌رفت آن بالا برای دریافت جایزه، مسئله‌اش فقط "خودش" بود، مسئله‌اش "فوتبال اسپانیا" بود. ضمنا از کمک هم‌تیمی‌هایش و اینکه امسال کارواخال نیز شایستۀ دریافت توپ طلا بود، حرف زد. یعنی ابایی نداشت که بگوید امسال به غیر از من، یک اسپانیایی دیگر هم می‌توانست برندۀ این جایزه باشد.

اما مهم‌ترین نکته دربارۀ توپ طلای رودری این است که در 69 سال گذشته، یعنی از 1956 تا به امروز که این جایزه به "بهترین بازیکن سال" اهدا می‌شود، رودری تنها بازیکنی است که در پست هافبک دفاعی بازی کرده و توپ طلا را به دست آورده.

اکثر برندگان توپ طلا فوروارد بوده‌اند. کسانی چون یوزف ماساپوست و بابی چارلتون و جانی ریورا و میشل پلاتینی و زیدان و ... هم که به عنوان هافبک برندۀ توپ طلا شدند، هافبک دفاعی نبودند.

لوتار ماتیوس هم اگرچه سال‌ها هافبک دفاعی بود و در جام جهانی 1986 هم در همین پست خوش درخشید، ولی در سال 1990 که آلمان را قهرمان جام جهانی کرد و در اوج دوران فوتبالش قرار داشت، هافبک هجومی تیم ملی آلمان و اینترمیلان بود.

لوکا مودریچ هم اگرچه قابلیت‌های دفاعی قابل توجهی دارد ولی نه در کرواسی نه در رئال مادرید انحصارا هافبک دفاعی نبوده. او گاهی در این پست بازی کرده، ولی معمولا هافبک غیردفاعی تیمش بوده.

در رئال مادرید که در دهۀ اخیر عمدتا با سیستم 3-3-4 بازی کرده، مودریچ معمولا در بین سه هافبک تیم، هافبک کناری بوده. در سه فینال لیگ قهرمانان اروپا در سال‌های 2016 و 2017 و 2018، کاسمیرو هافبک دفاعی رئال مادرید بود و مودریچ و کروس هافبک‌های کناری کاسمیر بودند.

در فینال‌های 2016 و 2018، مودریچ هافبک راست بود و کروس هافبک چپ، در فینال 2017 هم مودریچ هافبک چپ بود و کروس هافبک راست.

به هر حال هافبک دفاعی رئال مادرید در این سه فینال کاسمیر بود. حتی در فینال 2022 که رئال مادرید مقابل لیورپول با چهار هافبک بازی کرد، کاسمیرو و کروس هافبک‌های دفاعی رئال بودند و مودریچ و والورده هافبک‌های چپ و راست. برخلاف مودریچ که بعضا بنا به نیاز تیم در پست هافبک دفاعی بازی کرده، رودری مثل کاسمیرو و کانته همیشه هافبک دفاعی بوده.

   اگر قرار بود در دهۀ اخیر به هافبک‌های دفاعی هم توپ طلا بدهند، کاسمیرو و کانته هم می‌توانستند برندۀ این جایزه شوند. ولی دوران اوج این دو بازیکن، به ویژه کاسمیرو، مصادف بود با عصر رقابت مسی-رونالدو. کانته هم اگرچه پس از سال 2020 نیز عالی بوده، ولی اولا در چند سال اخیر مسی همچنان در بین مدعیان توپ طلا حضور داشت، ثانیا کانته جام جهانی2022 را به علت آسیب‌دیدگی از دست داد. اگر رودری هم یورو 2024 را از دست داده بود، قطعا به توپ طلا نمی‌رسید.

اینکه چرا در بین این سه هافبک دفاعی به رودری توجه ویژه‌ای شده و توپ طلا را به او داده‌اند، احتمالا به کنار رفتن مسی از جمع مدعیان توپ طلا بی‌ارتباط نیست. شاید برای رای‌دهندگان مجلۀ فرانس فوتبال سخت بوده در غیاب مسی، دوباره یک مهاجم را به عنوان بهترین بازیکن جهان انتخاب کنند.

   دلیل مهم‌تر اما احتمالا افزایش توجه به بازیکنان دفاعی پس از کنار رفتن مسی است؛ چنانکه در سال 2018 هم که مسی و رونالدو در جام جهانی چنگی به دل نزدند، امکان توجه به بازیکنان یک خط عقب‌تر فراهم شد و توپ طلا به مودریچی رسید که هافبک میانی و بازیساز در بین سه هافبکی بود که یک خط جلوتر از دو هافبک دفاعی کرواسی (راکیتیچ و بروزویچ) بازی می‌کرد و در رئال هم، چنانکه گفتیم، هافبک کناری بود و کمی جلوتر از هافبک دفاعی (کاسمیرو) توپ می‌زد.

   در این هفت دهۀ اخیر، در بین مدافعان دنیای فوتبال، بکن‌بائر و ماتیاس سامر و کاناوارو صاحب توپ طلا شده‌اند. ولی در بین دروازه‌بان‌ها نیز فقط یک نفر برندۀ توپ طلا شده: لو یاشین. در واقع در تاریخچۀ نسبتا طولانی توپ طلا، این جایزه تا به حال هیچ گلری غیر از یاشین و هیچ هافبک دفاعی‌یی غیر از رودری نتوانسته توپ طلا را ببرد.

اینکه مودریچ و به ویژه رودری در هفت سال اخیر برندۀ توپ طلا شده‌اند و این جایزه صرفا به مهاجمان یا بازیکنان عمدتا هجومی تعلق نگرفته، احتمالا ناشی از تغییر تدریجی سبک فوتبال در بالاترین سطوح این ورزش است؛ تغییری که با بازی کردن در بالا از طریق پرسینگ شدید و دفاع کردن از جلوی محوطۀ جریمۀ حریف شکل گرفته.

   منچسترسیتی و لیورپول دو نمونۀ اعلای این سبک از فوتبال‌اند. دیدار ایتالیا و اسپانیا در نیمه‌نهایی یورو 2020 نیز نمونه‌ای کلاسیک از اجرای این شیوۀ بازی است. اسپانیایی‌ها در اجرای این شیوه مهارت ویژه‌ای دارند و از سال 2008 تا به امروز، با همین سبک و سیاق موفق شده‌اند سه بار قهرمان اروپا و یکبار قهرمان جهان شوند.

   چنین تاکتیکی مبتنی بر گرفتن توپ از حریف است. تیمی که توپ را نداشته باشد، گل هم نمی‌زند. پس بهتر است از همان لحظه‌ای که دروازه‌بان حریف توپ را به یکی از مدافعان تیمش می‌دهد، خط دفاعی حریف را تحت فشار بگذاریم تا اولا مدافعان حریف نتوانند بازیسازی کنند، ثانیا توپ را لو دهند.

این بلایی بود که لوئیس انریکه در نیمه‌نهایی یورو 2020 بر سر مانچینی آورد ولی ایتالیا با درخشش دوناروما به سختی بلیت فینال را بدست آورد. اجرای چنین تاکتیکی نیازمند بازیکنانی تکنیکی و کارگرصفت است. تکنیک آن‌ها عمدتا در بازی تک‌ضرب و پاس‌کاری در محیط‌های کوچک و متراکم از بازیکن، متجلی می‌شود.کارگرصفتی‌شان هم در قدرت بدنی بالا و اطاعت محض از دستورات کارفرما (یعنی مربی).

   در واقع در این سبک از فوتبال، جای چندانی برای خلاقیت بازیکنانی نظیر روبرتو باجو و روماریو و مارکو فان‌باستن وجود ندارد. روح این فوتبال دفاعی است اگرچه با خیمه زدن پشت محوطۀ جریمۀ حریف و مالکیت توپ چشمگیر متحقق می‌شود.

گواردیولا به عنوان مهم‌ترین معمار این سبک فوتبال، خودش مثل رودری هافبک دفاعی بوده. و عجیب نیست که رودری در تیم گواردیولا (منچسترسیتی) به توپ طلا می‌رسد. این فوتبال تهاجمی، که باطنی دفاعی دارد و اجازه نمی‌دهد بازی حریف شکل بگیرد، چون در بالا (یعنی در زمین حریف) آغاز و دنبال می‌شود، هافبک دفاعی تیم را هم تا حد زیادی جلوتر از مکان شناخته‌شده‌اش قرار می‌دهد و پتانسیل هجومی و توان بازیسازی او را بالاتر از یک هافبک دفاعی کلاسیک می‌برد.

همین ویژگی موجب شده که بازیکنانی نظیر رودری و کانته، زهردارتر از از هافبک‌های دفاعی قدیم، یعنی بازیکنانی مثل آلبرتینی و گواردیولای دهۀ 1990، باشند.

هر چه هست، از باطن دفاعی این سبک فوتبال، نتایجی تهاجمی هم بیرون می‌آید و کلا این شیوۀ بازی، محصول ادغام پیچیده‌ای از فوتبال تهاجمی و تدافعی است؛ ادغامی که باید آن را مصداق تکامل فوتبال دانست؛ تکاملی که اگر بازی‌های بارسلونا و منچسترسیتی در دهۀ اخیر را با بازی‌های میلان و بارسلونای دهۀ 1990 و حتی رئال کهکشانی آغاز این قرن میلادی مقایسه کنیم، معلوم می‌شود.

هر چند که برخی هم این تحول را مصداق "تکامل" نمی‌دانند، ولی فوتبال بازی کردن به این شکل، سخت‌تر است و در فوتبالی با این سبک و سیاق، توپ کمتر لو می‌رود. به هر حال اهدای توپ طلا به مودریچ و بویژه رودری در هفت سال اخیر، به این تحول تاکتیکی هم مرتبط است.

در دهۀ 1990 که سه هافبک (ماتیوس، زیدان، ریوالدو) و یک مدافع (ماتیاس سامر) توپ طلا گرفتند، تصور اینکه یک هافبک دفاعی بتواند برندۀ توپ طلا شود، واقعا دشوار بود؛ با اینکه فرانک رایکارد در میلان یک هافبک دفاعی طراز اول بود و چند بار هم جزو نفرات برتر فهرست نهایی توپ طلا شد.

رودری 28 ساله است و اگر بدشانسی نیاورد، دست کم در جام جهانی 2026 و یورو 2028 برای تیم ملی اسپانیا بازی خواهد کرد. اما بعید نیست در جام جهانی 2030 نیز همچنان هافبک دفاعی اسپانیا باشد.

او با کسب توپ طلا، دری را به روی فوتبال اسپانیا باز کرد که 64 سال بسته بود. تا همین پریروز هم کسی فکر نمی‌کرد این درِ بسته باز شود. تقریبا همۀ اهالی فوتبال توپ طلا را برای مهاجم برزیلی رئال مادرید (وینیسیوس) می‌دانستند ولی توپ طلا به رودری رسید؛ 64 سال پس از آن که لوئیس سوارز میرامونتیس توپ طلا را به عنوان مهاجم اسپانیایی اینترمیلان دریافت کرد.